دانش کشاورز : کرم خراط

کرم خراط یا پروانه چوبخوار فری یکی از آفات مهم چوبخوار در ایران است و دارای میزبان های مهمی در بین درختان میوه می باشد.

پراکندگی

گردو میزبان اصلی این آفت بوده و بیشترین خسارت را می بیند بس از آن درختان دانه دار سیب گلابی و به از دیگر میزبان های این آفت می باشد.

این آفت در تمام کشور که میزبان های آن کشت می شوند وجود داشته و با فراهم شدن شرایط اقلیمی مانند بروز خشکسالی جمعیت افزایش می یابد و خسارت وارد می شود.

خسارت

خسارت آفت در برخی مناطق به گونه ای است که در درختان  تنومند کهن سال نیز آلوده و خشک می شوند.

در این موارد تعداد لارو های آفت در داخل تنه در شاخه های اصلی به اندازه ای است که با از بین بردن آوند های چوبی و آبکش انتقال شیره پرورده را به شدت کاهش داده و یا آنها را قطع می کنند.

این حشره چوبخوار خسارت خود را در مرحله لاروی با تغذیه از چوب درختان به میزبان وارد می کنند و باعث پوک شدن  شاخه ها شده و دنبال آن شکسته شدن شاخه در اثر وزن خود آن یا وزن میوه اتفاق می افتد.

این آفت غالبا صدمات جبران ناپذیری به به درختان مثمر از جمله گردو وارد می کنند.

دلایل افزایش جمعیت آفت و افزایش خسارت

• تغییر نسبی شرایط آب و هوایی و نداشتن زمستان سرد یخبندان
• کاهش فعالیت دشمنان طبیعی آفت به دلیل سمپاشی های بی رویه باغات
• عدم رعایت بهداشت باغ و هرس نامناسب 
• عدم رعایت قرنطینه ورود نهال آلوده
• ضعف عمومی باغ به دلیل عدم رعایت تغذیه و آبیاری مناسب

مشخصات آفت

• حشره کامل به صوت پروانه بوده و در طبقه بندی عمومی شب پره ها قرار دارد
• فرم بالغ این آفت حشره ای بزرگ است و بال های آن سفید رنگ و دارای نقاط تیره فراوانی می باشد
• تخم این آفت معمولا به صورت دسته ای دیده می شود
• تعداد تخم هایی که یک ماده می گذارد به ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ عدد میرسد.

محل تخم گذاری

معمولا شکاف های تنه شاخه دالان های قدیمی حاصل از خسارت آفت یا سایر آفات چوب خوار و نیز در سرشاخه ها ی نزدیک و اطراف جوانه ها و دمبرگ درختان میزبان می باشد.

لارو این آفت در تنه درختان زندگی می کند به رنگ زرد تا قهوه ای مشاهده می شوند و روی بدن آنها خال های فراوان تیره رنگی دیده می شود.

لارو ها از چوب تغذیه کرده و با ایجاد دالان در طول ساقه پیش می روند.

مخلوط شدن فضولات حشره با شیره گیاهی مدفوع چسبناکی را بوجود می آورد که همراه خورده چوب های تولید شده توسط آفت به بیرون ریخته می شود دیدن این منظره در پای درخت یا حتی زیر شاخه حاکی از حضور لارو این آفت در درخت است .

مرحله شفیرگی حد واسط دو مرحله لاروی و حشره کامل است که لارو با درآوردن بال و اندام حرکتی به پروانه تبدیل می شود.

شفیره آفت متحرکی است و قبل از خارج شدن پروانه خود را به دهانه خروجی دالان لاروی رسانده به طوری که معمولا قسمتی از بدن شفیره از سوراخ خروجی بیرون است.

نحوه زندگی آفت 

پروانه فری در شرایط اقلیمی ایران هر دو سال یکبار یک نسل دارد زمستان را به صورت لاروهای سنین مختلف درون شاخه درختان میزبان می گذارند.

در اواسط بهار آن دسته لارو های که رشدشان کامل شده به شفیره تبدیل می شوند و عد از طی شدن مرحله شفیرگی به حشره کامل تبدیل می شوند اولین زمان ظهور شب پره های آفت در اواخر بهار است.

حشرات ماده پس از جفت گیری تخم گذاری می کنند.

تخم هاکه معمولا در حالت دسته جمعی گذاشته می شوند به فاصله یک تادو هفته شکافته شده و لارو های کوچک از آنها خارج شده و از محل دم برگ و سرشاخه ها وارد شاخه های نازک می شوند.

سرشاخه های مورد حمله قرار گرفته اغلب خشک می شوند و برگ های خشکیده آن ها تا زمستان روی درخت به صورت خشکیده به صورت سبز خشک باقی می مانند. خروج حشرات بالغ نیز به صورت تدریجی است .

علائم خسارت تغذیه اصلی لارو ها از چوب شاخه و تنه است .

لارو ها ضمن تغذیه فضولات نارنجی رنگ خود را از سوراخ ورودی که سوراخ خروجی آ نها نیز خواهد بود به صورت گلوله های کوچک و مدور بیرون می ریزند.

این فضولات در پای درختان مبتلا جمع می شوند و این خود یکی از راه های تشخیص وجود این آفت می باشد.

به تدریج که لاروها رشد می کنند، محل خود را عوض کرده و داخل شاخه های ضخیم تر و مسن تر درختان می شوند.

بدین ترتیب شاخه های قطور و تنه اصلی را مورد حمله قرار داده و می توانند درخت را به کلی از بین ببرند.

جا به جای لارو ها به وسیله تارهای بسیار نازکی است که از طریق غدد دهانی خود می سازند تا از شاخه ای به شاخه دیگر منتقل شوند.

هر لارو جهت تکمیل نمودن دوره تغذیه و زندگی خود ۲ تا ۳ بار جابه جا می شود.

کانال هایی که در داخل چوب درختان میزبان به وسیله لارو پروانه فری بوجود می آیند مستقیم بوده و حدود ۳۰ تا ۴۰ سانتی متر طول دارند و بسته به گونه میزبان تا یک متر هم دیده شده است.

متاسفانه در سالیان گذشته با توجه به تغییرات اقلیمی و در نتیجه طغیان آفت تغییراتی در رفتار آن پدیدار شده است.

از آن جمله می توان به بروز و افزایش حالت میوه خواری در گردو و خسارت آفت به نهال های میزبان در نهالستان و تداوم تغذیه از شاخه های جوان و نازک اشاره کرد.

عوامل موثر در کنترل آفت

سرمای زمستان

طول دوره سرمای فصل زمستان و میزان کاهش درجه حرارت ، در شدت نابودی لاروها بسیار موثر است.

سرما از دو طریق در کنترل آن نقش دارد

• باعث مرگ لارو ها می شود
• لاروهایی که از بین نرفته و زنده می مانند به دلیل پایین آمدن ذخیره چربی مقاومتشان کم شده و در اواخر فصل زمستان قبل از شروع مجدد فعالیت تلف می شوند.
• لاروهایی که در معرض سرمای شدید قرار می گیرند قدرت تولید مثلی آنها کم می شود.
• در روز های سرد تغذیه آنها متوقف می شود.

دشمنان طبیعی

 به دو گروه از حشرات شامل مورچه هاو سن های شکاری و دسته ای از پرندگان شکارچی ، از دشمنان طبیعی کرم خراط شناخته شده اند.

مورچه های شکارگر به دستجات تخم ها حمله کرده و ازآنها تغذیه می کنند. همچنین لارو های آفت در داخل دالان و یا هنگام جابه جایی بر روی شاخه های درختان ، موردهجوم سن های شکاری وپرندگانی از جمله دارکوب قرار می گیرند.

آبیاری

کمبود آب و ایجاد تنش های آبی حتی برای یک دوره آبیاری در ماههای گرم سال مهمترین عامل ایجاد ضعف در درختان و جلب آفت به سوی آنها می باشد.

زمانی که گیاه با فقدان یا کمبود آب مواجه می شود، علاوه بر اختلال در فعالیت های فیزیولوژیکی به دلیل عدم جذب و انتقال مواد غذایی با گرسنگی و کمبود نیز رو به رو خواهد شد.

بنابراین دادن آب کافی به خاک در دوره های مشخص شرط اصلی در پیشگیری و کنترل آفت است.

تقویت درختان

باغ هایی که در خاک های نامتعادل، سبک و عاری از مواد غذایی احداث شده اند، بیشترین آلودگی را خواهند داشت زیرا طبق یک اصل کلی هرچه درخت تغذیه بهتری داشته باشد نسبت به حمله آفات و بیماری های مختلف ، مقاوم تر خواهد بود .

رعابت اصول باغبانی در احداث باغات جدید کاشت ردیفی درختان با فواصل مناسب نهال ها پرهیز از کاشت انواع درختان در یک باغ و انتخاب ارقام مقاوم در احداث باغ بسیار مهم می باشد و باعث بهره وری بیشتر باغ و اجرای مدیریت صحیح می گردد.

تهیه و نهال سالم و فاقد آلودگی در جلوگیری از ورود اولیه آفت به منطقه بسیار ضروری است.

مدیریت کنترل آفت

• هرس شاخه های آلوده

شامل حذف سرشاخه های آلوده به لاروهای آفت می باشد.

البته باید دقت نمود که در باغ های خسارت دیده اکثر شاخه ها و سرشاخه ها مخصوصا در اوایل فصل ، آلوده به لارو های آفت می باشند.

اگر هرس روی تمامی این شاخه ها انجام شود درخت به افزایش رشد رویشی روی آورده و نسبت به تخم ریزی و نفوذ لاروهای سن اول حساس تر می شود.

بنابراین بهتر است که هرس را روی شاخه های با آلودگی بالا و خشک  متمرکز نموده و از هرس تمامی شاخه های با آلودگی بالا و خشک متمرکز نموده و از هرس تمامی شاخه ها ی درخت پرهیز کرد ضمننا شاخه های هرس شده حتما در خارج از باغ سوزانده شوند.

• استفاده از مفتول های سیمی

با استفاده از مفتول های سیمی و حرکت آن به صورت عقب و جلو در دالان های لاروی فعال، به همراه کاربرد خمیر مسموم یا پنبه آغشته به سم بخشی از لارو های آفت حذف شده و به همان نسبت کاهش جمعیت در نسل بعد و کاهش خسارت را در پی دارد

برای تهیه خمیر سمی می توان از پودر مل (مورد استفاده در نقاشی ساختمان ) به همراه سم دیازینون یا دورسبان استفاده کرد.

• مسدود کردن دالان های لاروی فعال

لارو این آفت در هنگام تغذیه از چوب ، دالانهای لاروی ایجاد می کنند.

در ورودی این دالان ها ، تجمع و ریزش فضولات نارنجی رنگ با ترشح شیرابه درخت دیده می شود.

مسدود کردن منافذ این دالان ها در طول فصل خصوصا در اردیبهشت ماه و قبل از خروج حشرات کامل از درخت و همچنین در مهر ماه قبل از سردشدن هوا و رکود فعالیت لاروی نقش مهمی در کنترل آفت دارد.

برای این کار میتوان با استفاده سموم تدخینی مانند دورسبان با دز یک درصد و مخلوط آن با  پودر مل سریش و روغن مایع خمیری درست کرده و دالان هارا مسدود نمود.

این خمیر علاوه بر بستن دالان ها با تدخین و آزاد سازی سم در داخل حفرهها لاروها را نیز از بین می برد .

استفاده از چسب آکواریوم نیز برای مسدود کردن دالان لاروی موثر می باشد.

خاصیت چسبندگی قوی چسب آکواریوم بوی تند و زننده آن و سهولت استفاده از آن به دلیل داشتن پمپ تزریق کاربرد این روش را تسهیل کرده است .

• استفاده از تله های فرمونی

با استفاده از تله های فرمونی می توان با اشباع محیط از فرمون جنسی ماده و ایجاد اختلال در جفت یابی مانع روند طبیعی جفت گیری شده و زاد و ولد این آفت را کاهش داد.

این تله ها قادرند جنس نر را جذب و شکار کنند

توصیه می شود محل نصب در تاج درخت باشد زیرا پرواز این پروانه ها در ارتفاع ۶ متری از زمین است.

اگر رنگ تله ها به رنگ سبز تغییر داده شود پروانه های بیشتری جلب و شکار خواهند شد.

تراکم نصب تله در هر هکتار بسته به شرایط منطقه درختان میزبان و به ویژه تراکم آفت در منطقه متفاوت بوده ولی در مجموع برای کنترل آفت به تعداد ۴۰۰ عدد تله در هر هکتار نیاز است

• سم پاشی علیه لاروهای جوان

در مدیریت آفات روش کنترل شیمیایی آخرین روش است

چنانچه آفت با روش های غیر شیمیایی کنترل نشود ازین روش استفاده می شود ، البته باید خاطر نشان کرد که به دلیل فعالیت لاروها در داخل بافت میزبان سمپاشی نقش چندانی در کنترل آفت ندارد.

از سویی به دلیل اینکه کرم خراط در درختان بلند گردو بیشترین خسارت را می زند، سمپاشی علیه شاخه های جوان درختان ده ساله گردو عملی غیر ممکن یا بسیار پرهزینه بوده و کارایی ندارد.

به هرحال برای کنترل شیمیایی این آفت در درختان جوان یا نهالستان ها می توان از سمومی ماننددیازینون ۶۰ درصد به میزان ۲ در هزار استفاده نمود ، همچنین می توان از سم بیسکایا با نسبت یک در هزار و یا فوزالون با نسبت ۵/۱ در هزار استفاده کرد.در مناطق باآلودگی بسیار شدید به فاصله ی ۱۰ روز میتوان مجددا سمپاشی کرد.

• استفاده از قرص های تدخینی
  

فروبردن قرص داخل تونل و مسدود کردن با گل یا خمیر

• نصب تله نوری
  

اگرچه پروانه کرم خراط یک شب پره بوده و به نور جلب شود و توسط یک تله نوری شکار می شود تحقیقات نشان می دهد در ازای شکار هر حشره آفت بیش از ۱۰۰۰ حشره مفید که بیشتر آن ها بالتوری شکارگر است شکار می شوند و به همین دلیل این روش توصیه نمی شودو کاربرد آن فقط محدود به پیش آگاهی حضور آفت در منطقه برای اجرای سایر روش ها می باشد.